Ngày Xuân về Hội An vui hội Bài Chòi

Bài Chòi lưu giữ bản sắc của cư dân bản địa với những giá trị văn độc đáo và sức sống mạnh mẽ được cộng đồng cư dân miền Trung gìn giữ từ bao đời nay. Với những giá trị văn hóa đó, Bài Chòi vừa được UNESSCO công nhận Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Bài Chòi vừa được UNESSCO công nhận Di sản phi vật thể của nhân loại.

Tiếng trống hội rộn rã, những lời hô xướng, mời gọi mở hàng của anh Hiệu, chị Hiệu - là người hô Bài Chòi, thu hút sự chú ý mọi người tập trung về khu vực vườn tượng An Hội, bờ Tây sông Hoài, đô thị cổ Hội An, tỉnh Quảng Nam.

Sau lời hát mở màn, anh Hiệu và chị Hiệu hô hát giới thiệu các quân bài. Bộ Bài Chòi gồm có 30 lá chia thành 10 loại thẻ gỗ. Người chơi được vào ngồi trong những chòi nhỏ. Khi trống thúc liên hồi báo hiệu hội Bài Chòi bắt đầu thì mỗi người chơi Bài Chòi tay cầm 3 con bài do họ tự chọn.

Anh Hiệu và chị Hiệu những người hô hát và cầm trịch trò chơi Bài Chòi.

Anh Hiệu, chị Hiệu bước ra lấy ống thẻ xóc đi xóc lại rồi chậm rãi rút từng con bài. Mỗi lần như vậy, hai anh chị Hiệu hô câu hát mang tên con bài. Chòi nào giữ quân bài vừa được hô tên thì người chơi cầm cái mõ gõ lên ba tiếng hoặc hô vang “có đây” và được trao một cây cờ đuôi nheo nhỏ. Đến lúc chòi nào ăn đủ 3 con (được 3 cờ) thì hô to "tới" và gõ một hồi mõ kéo dài. Ngay lúc này trống tum, trống cán ở chòi cái vang lên liên hồi, báo hiệu có người thắng cuộc.

Bài Chòi hiểu nôm na là chơi bài trên chòi. Khi chơi Bài Chòi người ta dựng 10 chiếc chòi con và 1 chòi chính giữa, còn gọi là chòi cái. Người chơi ngồi trên các chòi con, còn anh Hiệu, chị Hiệu đứng ở chòi trung tâm. Thế nhưng ở Trung Bộ, từng thời điểm, có nơi không dựng chòi, chỉ trải chiếu, bày ghế rồi dựng cây nêu, treo ống bài nọc để chơi Bài Chòi.

Trao quà lưu niệm cho những người chơi Bài Chòi.

Lời hô hát Bài Chòi được truyền khẩu trong dân gian từ đời này qua đời khác, phản ánh tư duy, thẩm mỹ bình dân của cư dân nông nghiệp Trung bộ. Mỗi dịp Tết đến hay hội hè, người chơi Bài Chòi không chỉ để giải trí mà thích nghe lối hô hát Bài Chòi, đậm chất dân gian của các anh Hiệu, chị Hiệu. Có người chỉ tìm đến trò chơi Bài Chòi chỉ vì mê giọng hát, tài ứng biến dí dỏm của anh Hiệu.

Đến Đô thị cổ Hội An chơi Bài Chòi, người dân và du khách gần xa khá quen thuộc với anh Hiệu - Nguyễn Đáng, một người từng gắn bó với hô hát Bài Chòi từ những năm 1980. Với lối hô hát, diễn xuất duyên dáng, ứng biến linh hoạt, hài hước, ông Nguyễn Đáng được ví là một trong những người “giữ hồn” của Bài Chòi phố cổ.

Theo ông Phùng Tấn Đông, người nhiều năm nghiên cứu văn hóadân gian Hội An và là soạn giả lời mới cho nhiều câu đối đáp Bài Chòi xứ Quảng, thì thể thức tổ chức hội Bài Chòi ở các tỉnh Nam Trung Bộ cơ bản giống nhau, chỉ khác có nơi dùng bộ bài 30 cặp thì phải dựng 10 chòi; có nơi như Bình Định dùng bộ bài 27 cặp thì chỉ cần dựng 9 chòi.

Sân chơi Bài Chòi thu hút đông đảo người dân và du khách.

Mỗi con bài có một tên, trừ một số ít tên nôm na, dễ hiểu như Học trò, Dái voi, Bạch huê, Thái tử... còn phần lớn nghe rất lạ tai như Ba gà, Bát bồng, Ngũ trưa, Nọc thược, Tứ cẳng, Tam quăng... Tên mỗi con bài đều có hai từ, phần lớn các từ đầu là từ chỉ số đếm, có khi là thuần Việt như Ba (gà), Bảy (liễu), Chín (gối), có khi là từ Hán Việt như Tam (quăng), Tứ (cẳng), Lục (chạng)...

Để gìn giữ nét độc đáo của nghệ thuật Bài Chòi, từ năm 1998, Trung tâm Văn hóa - Thể thao thành phố Hội An đã mở nhiều lớp đào tạo nhạc công, diễn viên hô hát dân ca, Bài Chòi. Năm 2004, thành phố Hội An bắt đầu đưa dân ca, Bài Chòi vào trường học. Và từ năm 2011 đến nay, địa phương này tiếp tục mở nhiều lớp dạy hát dân ca, Bài Chòi miễn phí cho trẻ em.

Theo ông Võ Phùng, Giám đốc Trung tâm Văn hóa – Thể thao thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, việc đưa Bài Chòi vào chương trình Đêm Phố cổ hay tổ chức gian trò chơi Bài Chòi hàng đêm tại công viên vườn tượng An Hội, bên bờ sông Hoài, thành phố Hội An đã mang lại hiệu quả thiết thực. Với không gian mở, ai cũng có thể tham gia, tạo mối gắn kết giữa diễn viên và công chúng, đưa Bài Chòi đến gần hơn với du khách trong và ngoài nước./.