Lá mùng 5 ở Cù Lao Chàm

Đảo Cù Lao Chàm không chỉ có biển xanh. Nơi đây còn nổi tiếng với những đặc sản dân giã như lá mùng 5

Một trong những tục lệ lâu đời trong ngày Tết Đoan Ngọ của người dân ở các địa phường vùng duyên hải Trung Trung Bộ là tục hái lá. Càng về sau, không còn mấy ai tự tay đi hái lá nữa, những giữ tục lệ, song mọi người vẫn thường tìm mua lá mùng 5. Theo quan niệm của người xưa, những lá cây hái vào đúng ngọ (12 giờ trưa) vào ngày mùng 5/5 âm lịch, lúc dương khí mạnh nhất, hấp thu được tinh túy của đất trời nên có công dụng chữa được nhiều thứ bệnh. Những lá mùng 5 được tìm thấy trong rừng lại càng quý. Ở vùng Quảng Nam - Đà Nẵng, thì lá mùng 5 hái được ở xã đảo Cù Lao Chàm là có tiếng nhất.

Vào mỗi dịp hè, lối dẫn từ cầu Bãi Làng vào đến chợ trên đảo Cù Lao Chàm có nhiều hàng quán ven đường bày bán các loại lá mùng 5. Các loại lá mùng 5 rất phong phú có thể kể ra như lá ổi, lá vối, dủ dẻ, rễ tranh, cỏ xước, ích mẫu, mã đề, ngải cứu... Những loại lá này đều là thường có vị thuốc nam.

Những loại lá mùng 5 thường có vị thuốc nam để giải nhiệt, còn là những vị thuốc dân gian có tác dụng tiêu thực

Người dân ở đảo lên rừng hái lá về lựa những lá tốt, là những lá không quá già (nếu lá quá già thì màu nước lá bị đen), cũng không quá non (làm nước nhạt vị), băm nhỏ, rồi đem phơi khô, rồi chọn lấy một nhúm đủ vị lá cho mỗi lần nấu nước uống để dễ tiêu thực, giải nhiệt trong những ngày hè nắng nóng. Nước lá mùng 5 rất dễ nấu. Lá đem rửa sạch, nhưng đừng vò nát, trước khi cho vào nồi nấu. Nếu có thể, nấu nước lá trong nồi đất cho ra vị nước ngon hơn các loại nồi, ấm nhuôm ngày nay. Để lửa nhỏ vừa, chừng 10 - 15 phút là đã có nước dùng. Nước lá mùng 5 đúng vị chát nhẹ, mùi thơm, màu nước xanh vừa tới, dùng nước nóng uống vào người đã thấy tác dụng giải nhiệt ngay.

Ngày xưa, người dân trên đảo hái lá chủ yếu để dùng trong nhà trong ngày mùng 5, phần còn lại để dành như những vị thuốc nam sẵn có trong nhà phòng khi bị ngộ độc, đau bụng... mang ra dùng rất tốt. Sau có nhiều người ra đảo tìm mua, nên người dân ở đảo cứ vào mùa lại hái lá nhiều hơn để dành mang ra chợ bán.

Chính người dân ở Quảng Nam, Đà Nẵng trong đất liền, sau ngày Tết Đoan Ngọ, khi hay tin có người quen ra đảo Cù Lao Chàm vào mỗi mùa hè cũng thường nhờ mua dùm lá mùng 5 trên đảo mang về. Và du khách đến đây vào mùa hè, ngồi xuống quán nước ven được uống một ngụm nước lá mát lành giữa những ngày hè nắng nóng, vẫn thường được mách nước nên mua lá mùng 5 đã phơi khô sẵn về nhà nấu nước dùng dần. Và rồi những bao lá mùng 5 theo tàu từ đảo vào đất liền như món quà dân giã mà thơm thảo như chính tấm lòng người dân xứ đảo gửi khách mang về đất liền đi khắp nơi. Còn những người con miền Trung xa xứ, tình cờ được uống một ngụm nước lá, không sao khỏi nhớ nhà, bởi sau Tết Nguyên Đán, thì Tết Đoan Ngọ ở đây được xem là ngày gia đình sum họp đông đủ nhất.